Τι είναι το φαινόμενο πλασίμπο;

Η ετυμολογία. Placebo είναι μέλλοντας του λατινικού ρήματος placere, που σημαίνει «δίνω ευχαρίστηση ή αρέσω» και έγινε γνωστή στις χώρες της Δύσης από έναν ψαλμό της Βουλγάτα [λατινική μετάφραση της Βίβλου]: placebo Domino in regione vivorum [θα ευχαριστήσω τον Κύριο στο βασίλειο των ζωντανών].

Ο ψαλμός λεγόταν από επαγγελματίες μοιρολογητές που είχαν προσληφθεί από τους αγαπημένους του νεκρού και αμείβονταν αδρά

προσποιούμενοι λύπηση. Οι μοιρολογητές ενδιαφέρονταν μόνο για τα λεφτά κι έτσι με τα χρόνια η λέξη placebo απέκτησε αρνητική σημασία υποδηλώνοντας κάτι το ψεύτικο.

Στο ιατρικό λεξιλόγιο εισήλθε περί τα τέλη του 18ου αιώνα, πρώτα στις Ηνωμένες Πολιτείες και μετά στην Βρετανία, και κατέληξε να σημαίνει το εικονικό σκεύασμα που έδινε ο γιατρός στον ασθενή του (όταν δεν είχε κάτι άλλο να προτείνει), όχι για να τον θεραπεύσει αλλά μόνον για να τον ευχαριστήσει και να τον καθησυχάσει. Σταδιακά όμως οι γιατροί θα συνειδητοποιήσουν ότι το πλασίμπο μπορεί να έχει πραγματικά και μετρήσιμα θεραπευτικά αποτελέσματα. (φαινόμενο πλασίμπο)

Τι είναι;

Placebo, ψευδοφάρμακο, εικονικό φάρμακο. Είναι μια ανενεργός ουσία που χορηγείται στον ασθενή για να ικανοποιήσει την απαίτηση του για κάποιο φάρμακο. Ένα μη ειδικό, αδρανές φάρμακο (εικονικό φάρμακο) που χρησιμοποιείται ως μέσο ελέγχου στη δοκιμασία μιας θεραπείας, για την οποία υπάρχει η υπόνοια ότι είναι χρήσιμη για μια συγκεκριμένη νόσο ή κατάσταση. Το εικονικό φάρμακο χορηγείται σε μια ομάδα ασθενών και το φάρμακο που δοκιμάζεται χορηγείται σε μια άλλη όμοια ομάδα. Στην συνέχεια συγκρίνονται τα αποτελέσματα που λαμβάνονται από τις δύο ομάδες. Αν και το εικονικό φάρμακο θεωρείται ότι δεν έχει κάποια ειδική δράση, φαίνεται συχνά ότι η χορήγησή του προκαλεί μια θετική αντίδραση στον ασθενή. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι υπεύθυνες για το αποτέλεσμα αυτό είναι οι ψυχολογικές επιδράσεις των προσδοκιών του ασθενούς για κάποιο όφελος.

Ήδη από τον 2ο αιώνα μ.Χ., ο Γαληνός είχε παρατηρήσει ότι «η εμπιστοσύνη κι η ελπίδα» έχουν επιδρούν θετικά

Ιστορικά

Η ιστoρία του placebo ξεκινάει πιθανώς από την Αρχαία Ελλάδα. O μεγάλoς Έλληνας ιατρός των ελληνιστικών χρόνων, o Γαληνός, ήταν o πρώτoς παρασκευαστής φαρμακoτεχνικών μoρφών. O Γαληνός, λoιπόν, παρατήρησε ότι τα φάρμακα πoυ χoρηγoύσε πρoκαλoύσαν ίαση της νόσoυ συχνότερα σε εκείνoυς τoυς ασθενείς πoυ τoν εμπιστεύoνταν, σε σχέση με εκείνoυς πoυ δεν τoν εμπιστεύoνταν. Την παρατήρηση αυτή τoυ Γαληνoύ, φαίνεται ότι τη γνώριζε o Παράκελσoς, o ιδρυτής της Ιατρoχημείας, πoυ τoν 16o αιώνα μ.Χ. έλεγε:

«Θα πρέπει να γνωρίζετε ότι η θέληση είναι ένα ισχυρό βoήθημα (powerful adjuvant) των φαρμάκων».

Αν μια εξήγηση για το φαινόμενο πλασίμπο είναι η εξαρτημένη απόκριση, τότε η αποτελεσματικότητά του θα μπορούσε να εξηγηθεί από το γεγονός ότι ο ασθενής απλώς συσχετίζει τη βελτίωση της υγείας του με τη θέα, λόγου χάρη, του γιατρού, ή με τη λήψη ενός χαπιού. Εξάλλου, ήδη από τα παιδικά μας χρόνια αισθανόμαστε συνήθως καλύτερα μετά από μια επίσκεψη στον γιατρό, ή όταν πάρουμε ένα χάπι. Αν, λοιπόν, ένας γιατρός συνταγογραφήσει ένα χάπι που δεν περιέχει κανένα ενεργό συστατικό —το αποκαλούμενο χάπι ζάχαρης— τότε ο ασθενής μπορεί και πάλι να βιώσει κάποια οφέλη, λόγω εξαρτημένης απόκρισης.

Μια άλλη εξήγηση για το φαινόμενο πλασίμπο, ονομάζεται θεωρία προσδοκίας. Σύμφωνα με αυτήν, αν αναμένουμε να ωφεληθούμε από μια θεραπεία, τότε μάλλον τελικά θα ωφεληθούμε. Ενώ η εξαρτημένη απόκριση προκαλεί το φαινόμενο πλασίμπο μέσω του ασυνείδητου νου, η θεωρία προσδοκίας υποβάλλει την ιδέα ότι και ο συνειδητός νους μας μπορεί να παίζει, επίσης, ρόλο. Η θεωρία, αν και στηρίζεται σε πλήθος δεδομένων από πολλές ερευνητικές πηγές, δεν έχει γίνει ακόμη πλήρως κατανοητή. Ενδεχομένως, οι προσδοκίες μας αλληλεπιδρούν με κάποιον τρόπο με την αποκαλούμενη αντίδραση οξείας φάσης (acute phase response) που εκδηλώνει το σώμα μας.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι το φαινόμενο πλασίμπο αποδεικνύεται ιδιαιτέρως αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση προβλημάτων όπως ο πόνος, το οίδημα, ο πυρετός, ο λήθαργος και η απώλεια όρεξης, επομένως, ίσως εν μέρει οφείλεται σε μια έμφυτη ικανότητα να μπλοκάρει την αντίδραση οξείας φάσης, πιθανώς με τη δύναμη της προσδοκίας.

Τα αποτελέσματα του εικονικού φαρμάκου βρίσκονται στο σημείο που οι προσδοκίες και οι πεποιθήσεις επηρεάζονται άμεσα από τη θεραπεία. Ο πόνος είναι ένα υποκειμενικό σύμπτωμα που μπορεί να επηρεαστεί από τις προσωπικές προσδοκίες. Το φαινόμενα placebo είναι συνήθως βραχύβιο και απρόβλεπτο, αλλά συμβαίνει. Η φυσική πορεία ασθενειών που βελτιώνονται μόνες τους με την πάροδο του χρόνου αλλά και η πιθανότητα χειραγώγησης των προσδοκιών από το εικονικό φάρμακο μπορεί να εξηγήσει τις θετικές εμπειρίες του βελονισμού σε κάποιους.

Σύνοψη των τρόπων δράσης του placebo

• Εξαρτημένη απόκριση (βλ. κλασική εξάρτηση – Παβλόφ*)
• Θεωρία προσδοκίας
• Συνδυασμός των ανωτέρω δύο
• Κίνητρο

* O Παβλόφ υποστήριζε ότι υπάρχουν 3 διακριτές καταστάσεις οριακού εξαναγκασμού: Η Ισοδύναμη, η Παράδοξη και η Υπερπαράδοξη. Για να επιτύχει η ‘πλύση εγκεφάλου’ πρέπει να χρησιμοποιηθούν και οι 3 αυτές καταστάσεις (Conditioned Reflexes and Psychiatry). Οι πρακτικές του βασίστηκαν σε σκύλους οι οποίοι με το άκουσμα ενός συγκεκριμένου ήχου έβγαζαν , σάλια από το στόμα τους καθώς τον είχαν συνδέσει με φαγητό

Αν θέλετε να διαβάστε περισσότερα: antikleidi




Γιώργος Γιώτης
Hellinika Hoaxes
16/4/2016

SHARE

• 
• 
• 
• 
•